In het kort: Lange tijd heb ik gedacht dat natuur een kwetsbaar balancerend systeem is en heb ik gedacht dat kringlopen het beste gesloten worden. Maar in de ontwikkeling van deze bodem kan ik niet anders dan in natuur super krachtige creatiepatronen zien, en zien dat leven méér doet dan ronddraaien in gesloten circulaire kringlopen. En ik leer hoe ik aan het succes van dit méér kan bijdragen, om daarin gelijktijdig steeds meer voedsel te kweken en de biodiversiteit steeds meer kan laten toenemen. Zomersnoei heeft er voor gezorgd dat ik voor de toekomst weer hoop heb gekregen...
Door Jos Willemsen
Kijk eens even, is dit niet een prachtige bodemontwikkeling? Links de grond die ruim tien jaar biologisch en ploegloos beboert is en (biologisch) bemest is. In het midden de grond uit het bos dat al tientallen jaren niet beheerd is en uiteraard ook niet bemest is. Rechts de grond van datzelfde bos maar dewelke sinds drie jaar op syntropische wijze beheerd wordt. Het zijn drie grondmonsters van gronden die niet meer dan dertig meter van elkaar verwijderd zijn en nu al zo ongelofelijk verschillend.
Wat hier in dit bos in Graauw gebeurt gaat verder dan biologische landbouw en gaat verder dan natuurbehoud. Dit is het resultaat van wat syntropische landbouw genoemd wordt. Een moeilijk woord voor een vorm van agroforestry / boslandbouw waarin actief aan het succes van ecosystemen word bijgedragen. Het bijzondere is dat we hier niet die denkbeeldige natuurlijke balans nastreven, ook de natuur niet proberen te beschermen door de natuur
"z'n gang te laten gaan" maar in de plaats dragen we bij aan het succes van andere soorten. In ons werk ontstaan er steeds meer wormen, steeds meer pissebedden, steeds meer schimmeldraden... en zo ook steeds meer andere soorten. Hier stellen we volgende soorten in staat steeds talrijker te worden en hun bijdrage in het ophopende voedselweb
steeds meer te vergroten...
Het bos in Graauw zonder de zomersnoei
Het bos in Graauw na de eerste zomersnoei
Hakselen en mulchen
De mulch wordt al snel door ander leven overgenomen, onder andere door schimmels en mieren
Tot ophopen in staat stellen
Dit bos heeft jarenlang stil gestaan. Er was haast geen onderbegroeiing meer en er was weinig activiteit in de bodem. De blaadjes die er vorige jaren gevallen zijn bleven quasi onverteerd liggen. De bodem was ook heel hard. Om die reden hebben we besloten om hier een experiment te doen. Kunnen we van dit bos opnieuw een succes maken? Wat gebeurt er als we de zomersnoei gaan toepassen en al die frisgroen bebladerde takken versnipperen en dit op de bodem uitspreiden?
Het is al enige tijd geleden dat natuurlijke dynamiek mij gegrepen heeft. Het was Joel Salatin die mij als eerste de positieve effecten van "verstoring" heeft laten zien.
Salatin: "The principle here is strategic disturbance. It is the key to environmental innovation".
Wat later kwam ook Ernst Götsch die mij leerde hoe je dit in bossystemen doet.
Juist door het systeem (kortstondig) uit balans te brengen zoekt het de balans opnieuw weer op. En zo gaat het geheel steeds beter stromen en wordt het in groei steeds succesvoller gemaakt. Door intensief te snoeien en te mulchen wordt de energie die door fotosynthese van de zon is overgenomen als opneembaar voedsel aan volgende soorten overgedragen en zo wordt die energie door spijsvertering in aarde opgehoopt. Waardoor de aarde steeds vruchtbaarder wordt, steeds levendiger en ook steeds productiever kan zijn.
In dit bos doen we dit nu voor het derde jaar en ik vindt de resultaten nu al verbluffend. De bosbodem die eerst heel hard was is nu zacht, ook luchtig en je ziet opnieuw activiteit in de bodem. De bodem is nu al donkerder door vorming van humus.
Kortstondige verstoringen zijn het kloppende hart van het ecosysteem
Aan deze bodemmonsters zie je dat vruchtbaarheid niet door bemesting ontstaat, vruchtbaarheid ontstaat door stroming. Hier zie je dat biodiversiteit niet uit balans ontstaat, biodiversiteit ontstaat door stroming. Door de kortstondige verstoring die we hier aanrichten brengen we het systeem uit balans waarna het de balans opnieuw weer opzoekt. En zo gaat leven stromen, zo gaat leven energie ophopen.
Door in de zomer groen te snoeien en te mulchen inplaats van te wachten tot het blad in de herfst dor op de grond valt wordt het systeem gevoed. Want wanneer het blad in de herfst dor op de grond valt wordt maar amper een laatste restje energie aan de volgende cyclus overgedragen. In de zomer is het blad springlevend, zit het blad vol energie, is het kruidachtig en zo gemakkelijk verteerbaar. Bovendien is de vraag naar voedsel in de zomer vele malen groter dan in de winter, in de zomer is het bodemleven het meest actief.
Aanleg van het nieuwe syntropisch agroforestry systeem in Graauw
Dit inzicht was voor mij de grote game-changer die mijn leven intens veranderd heeft. Kortstondige verstoringen zijn het kloppende hart van ecosystemen, het maakt dat het geheel steeds vruchtbaarder kan worden, steeds productiever kan worden en ook steeds meer water kan vasthouden. En dit lijkt misschien onnatuurlijk maar wat wij hier doen is grote herbivoren nabootsen, de soorten die al zo'n lange tijd in onze ecosystemen ontbreken en op natuurlijke wijze voor die natuurlijke dynamiek hebben gezorgd die bootsen we na, zo goed als we kunnen.
Ondertussen hebben we in dit bos de eerste agroforestry systemen aangelegd. Rijen met fruit- en notenbomen gecombineerd met hout productiebomen en natuurlijk de bomen om van te snoeien. Met als doel hier een hoge productie te laten ontstaan en gelijktijdig ook heel veel ander leven. Zonder van input van buitenaf afhankelijk te zijn.
Ook bij andere projecten hebben we zo op deze syntropische wijze de ecosysteem processen versneld en verbeterd met explosieve groei als gevolg:
Het voedselbos van Voedselbron Graauw 2017 - 2023. Explosieve groei door zomersnoei en mulchen
Voedselbos De Langhe Laere 2018 - 2023. Explosieve groei door maaien, zomersnoei en mulchen
Oranjehof agroforestry 2019 - 2023. Explosieve groei door maaien, zomersnoei en mulchen
Met explosieve groei als gevolg
Kunnen we hiermee naar een andere landbouw toegroeien? Ik denk het wel. Op deze wijze kan het oude chemie paradigma (met kunstmest en bestrijdingsmiddelen) verschuiven naar een nieuw paradigma (of eigenlijk heel oud paradigma), naar een vruchtbaarheidsparadigma. Waarin alles wat hier op aarde leeft meewerkt om de vruchtbaarheid van deze planeet steeds meer te vergroten. En het voedsel voor die steeds meer toenemende vruchtbaarheid, die komt niet uit zakken, dat voedsel komt van de zon.
Het is licht dat door planten word overgenomen. het zijn de planten die door dieren en schimmels worden overgenomen. Het zijn de planten, dieren en schimmels die door bacteriën worden overgenomen, de uitwerpselen weer door volgende soorten... Het is een voortdurende stroom, een metabolistisch weefsel waarin alles wat leeft meewerkt om nutriënten steeds beter opneembaar te maken, meewerkt om de overname van licht steeds succesvoller te maken, meewerkt dit licht in steeds meer leven uit te kristalliseren, en op te hopen in steeds meer vruchtbare bodem. Wanneer dit leven de condities krijgt om dit te doen gebeurt dat. En dit licht, het blijft maar komen...
Dit licht blijft maar komen
Maar ondanks dat dit licht maar blijft komen en ons de potentie geeft om in een overvloedig rijke wereld te leven zijn er steeds meer bomen die bij aanplant niet goed groeien en er zijn steeds meer oudere bomen en bossen die in voortdurende stress verkeren. De condities waarin leven creëert en ophoopt, die condities zijn niet langer goed. De grond is geen grond meer, de grond is op steeds meer plekken verdicht. Dat is bij landbouwgronden zo maar ook in veel natuurgebieden is dat zo, ook de gronden van de projecten waar wij aan werken. In de meeste gronden is er een groot gebrek aan lucht.
Ooit gonsde, daverde en kwetterde onze landschappen. Er werd toen door heel veel dieren van planten gegeten, er werd toen heel veel gepiest en gepoept. Doorheen de tijd zijn we door het afnemend aantal dieren van overwegende spijsverterende landschappen naar overwegende composterende landschappen geëvolueerd. En nu ook dat composteren niet langer goed verloopt leven we in overwegende oxiderende landschappen. De blaadjes verteren niet meer, de humusfractie van de bodems neemt af, CO2 uitstoot neemt toe. Wormen, pissebedden, schimmeldraden en ook boterhammen, ze gaan letterlijk in lucht op. Waardoor nieuwe aanplant niet goed meer groeit en steeds meer bestaande bomen en bossen in voortdurende stress verkeren.
Er zijn steeds meer bomen die bij aanplant niet goed groeien...
en er zijn steeds meer oudere bomen en bossen die in voortdurende stress verkeren...
Het is hard nodig het landschappelijk metabolisme te herstellen. Deze opgave is echt van hele grote omvang, we hebben het over wereldschaal. Maar het helpt mij te bedenken dat de zon schijnt. Het helpt mij te bedenken dat alles wat leeft klaar staat om aan het oogsten en ophopen van deze energie / van dit licht, mee te werken. Landschappen herstellen, het kan (denk ik) echt heel gemakkelijk en heel snel gaan. Dit leven moet alleen de condities krijgen om hierin succesvol te kunnen zijn. Het moet kunnen beschikken over een schuilplaats, over water en over opneembaar voedsel...
Leven groeit door voedsel in staat te stellen hoogwaardig te transformeren, door het te eten...
Door te mulchen ontstaan er schuilplaatsen, verbetert de sponswerking en wordt de bodem gevoed. Verschillende soorten kunnen zo opnieuw talrijk worden. Deze soorten kunnen zo de bodem weer luchtig maken en mineralen opnieuw opneembaar. Ze kunnen er zo voor zorgen dat de bodem weer water kan vasthouden. Eenvoudig door alle voedsel dat wel aangeboden wordt maar ondertussen niet langer gegeten wordt (al die bebladerde takken) opnieuw te eten, opnieuw hoogwaardig te transformeren.
Bovendien reageren planten op de snoei met een hergroei en in die hergroei worden in de bodem groeihormonen aangemaakt (oa Gliberine) waarvan ook andere planten in de omgeving van profiteren. Ook kan met het snoeien de lichtinval verbeterd worden. De beste vegetatieve groei van de meeste planten is in de halfschaduw. Niet in de schaduw en ook niet in de volle zon.
Ruim 500% rendement
Twee katwilgen, de linker is gesnoeid (ter hoogte van mijn hand) de rechter is niet gesnoeid. De linker heeft nu (augustus) scheuten van bijna vier meter gemaakt en de rechter alweer bijna ingehaald. De rechter heeft scheuten van ca één meter gemaakt. Bovendien zijn de takken van de linker veel dikker, het blad veel groter en is het totale volume groter. Ondertussen hebben we de gesnoeide takken als mulch aan het bodemleven kunnen voeden en is hiermee de bodem vruchtbaarder geworden en wordt de omliggende beplanting hierdoor in staat gesteld beter te groeien. Het resulteert in een verbeterde groei zonder bemesting in het systeem toe te voegen...
Zomersnoei |
Waarom? |
Zomersnoei verbetert ecosysteemprocessen, het verhoogt de productie van de productiebomen en het creëert ook meer opneembaar voedsel voor ander leven. Je accellereert hiermee de natuurlijke dynamiek waardoor levensprocessen beter gaan stromen en meer energie ophopen. Productie en biodiversiteit nemen zo beide (aanzienlijk) toe. |
Welke bomen? |
De bomen die goed zijn in biomassaproductie. In ons klimaat zijn dat onder andere Populier, Wilg, Els, Berk, maar ook soorten zoals es en esdoorn kunnen dienen. Fruitbomen snoeien wij op klassieke wijze in februari. |
Wanneer? |
Met zomersnoei is in ons klimaat nog weinig ervaring, het is daarom niet verstandig daar nu vaste waarden aan te plakken. Je wilt een hoge biomassa productie, en daarbij is het belangrijk dat de nieuwe uitlopers die na de snoei ontstaan nog voldoende kunnen verhouten voordat de winter begint. En het is van belang dat er voor de hergroei voldoende water beschikbaar is, niet in hartje zomer dus. Ik snoei nu vanaf mei t/m half juli, en ik denk dat voor de meeste bomen juni optimaal is. Maar ook beschikbaarheid van jouw eigen tijd speelt steeds een rol bij het maken van keuzes. |
Snoei bij voorkeur rond nieuwe maan, dan zitten de meeste sappen in de wortels |
Hoeveel? |
Ook dit is iets wat we in ons klimaat nog moeten leren. Ernst Götsch snoeit ieder jaar 70% tot 80% van alle takken uit zijn eucalyptus. Het helpt de hergroei als er na de snoei aan de stompen nog wat blad zit. In de praktijk is dat niet altijd mogelijk. Vooral de eerste snoei van bestaande bomen ziet er soms gehavend uit. |
Hoe hoog? |
De hoogte van de ladder is bepalend. Maar belangrijk is dat de productiebomen die eronder staan ruimte krijgen. Ik snoei meestal op ca 4-5 meter hoogte. Is een ladder een probleem, dan kun je bomen ook meerstammig opkweken en er jaarlijks hele stammen uitzagen. |
Wat zijn de effecten? |
Veel betere groei, je zorgt voor verjonging en activeert de cycli, je prikkelt.. |
Je voedt de bodem zonder bemesting aan te voeren |
Door de mulch voorkom je dat de bodem uitdroogt en het maakt de bodem luchtig |
Door de snoei worden door de wortels groeihormonen afgegeven o.a. Gliberine waar omliggende beplanting van profiteert |
De beste vegetatieve groei van de meeste planten (van de fruit- en notenbomen) is in de halfschaduw, niet in de volle zon, ook niet in de schaduw. Je kunt zo in de eerste maanden de productiebomen door de biomassabomen van halfschaduw laten voorzien. Na de snoei voorzie je in licht en kan het fruit suikers aanmaken en rijpen. |
Met dankbare credits aan Ernst Götsch |
Kweeperen, moerbijen, mispels, pruimen en olijfwilgen met daarboven de wilgen - Voedselbron Graauw
Vegetatieve groei
En wij maaien ook de vegetatie. Wanneer de vegetatie verouderd wordt ook de verouderingsinformatie aan de omliggende beplanting overgedragen waardoor de groei van deze beplanting tot stilstand komt. Wanneer de vegetatie jong gehouden wordt (door maaien) wordt ook de verjongingsinformatie aan de omliggende beplanting overgedragen. De jonge aanplant krijgt zo een extra groei-impuls. Ook heeft het maaien invloed op de waterhuishouding. Droge vegetatie warmt sneller op dan groene vegetatie. Het maaien houdt de vegetatie groen en koel waardoor s' morgens vroeg condens kan ontstaan, het is dan nat, ook als het niet geregend heeft.
Wij maaien niet zoals een gazon gemaaid wordt, wij maaien maar enkele keren per jaar, het liefste met een zeis of maaibalk omdat je daarmee aan ander leven weinig schade doet. De vegetatie oogsten, dat is wat je wil, liefst net voor of tijdens de bloei wanneer het zacht en kruidachtig is, voordat het dor is. Het gaat om de hoogwaardige transformatie en het gaat eerst om het succes van het bodemleven.
Alles leeft om hoogwaardig getransformeerd te worden. Om gegeten te worden wanneer het rijp is, wanneer het fris en groen is. Wanneer dat niet gebeurt treed veroudering of rotting in werking waardoor er negatieve effecten ontstaan.
Verouderde vegetatie waardoor ook de groei van jonge boompjes tot stilstand komt
Maaisel is als mulch rondom jonge boompjes aangebracht, het gemaaide gras krijgt een goede hergroei
Leven stroomt door een kortstondige shock te creëren waarna alles weer op z'n plek valt. In een nieuwe orde vanuit oorsprong, stromend langs de meest efficiënte weg. Leven groeit door voedsel in staat te stellen hoogwaardig te transformeren, doordat voedsel in opneembare vorm (opneembaar dus) gevonden kan worden. Zo wordt door fotosynthese en spijsvertering steeds meer energie van de zon overgenomen en in de aarde opgehoopt.
de zon als voedende bron
explosie
accumulatie door planten en transformatie door dieren zorgen samen voor ophoping
de biosfeer als ophopend weefsel
implosie
Oogsten en ophopen
De landbouw wankelt, het natuurbeheer wankelt, het waterbeheer wankelt, de economie wankelt, de zorg wankelt, het geluk van mensen wankelt, natuurlijke hulpbronnen raken op en het verkeer loopt vast... Maar misschien kan de oplossing voor dit alles wel heel eenvoudig zijn.
Wij worden door heel krachtige creatiepatronen omringd...
Lange tijd heb ik gedacht dat natuur een kwetsbaar balancerend systeem is en dat kringlopen het beste gesloten worden. Maar in de ontwikkeling van deze projecten kan ik niet anders dan in natuur heel krachtige creatiepatronen zien, die méér dan circulair gesloten zijn.
Kunnen onze levens niet veel rijker zijn wanneer wij in de pulse van natuurlijke creatiepatronen meegaan? Ik denk het wel. En onze levens kunnen vast nog veel rijker zijn wanneer wij andere soorten helpen die creatiepatronen opnieuw in hun kracht te zetten. De gemakkelijkste weg hierin is misschien wel te vinden door onszelf niet langer als consumenten te beschouwen maar als makers, als co-creators.
Niet langer als een schadelijke maar als een nuttige soort ...
Ons Buiten werkt door oogsten en ophopen aan de creatie van steeds meer leven en maakt zo van de camping een natuurontwikkelingsterrein (waar ook gerecreëerd wordt).
Ook bij Boeren in het Bos zijn we gestart met de aanleg van een syntropisch agroforestry systeem
Createability - Giving life the ability to create ever more life!
Van natuur als een kwetsbaar balancerend systeem begrijpen |
Naar natuur als een krachtig creërend (energie ophopend) systeem begrijpen |
Van de Aarde als een habitat voor soorten begrijpen |
Naar de Aarde als een energetisch en vruchtbaar weefsel begrijpen |
Van andere soorten een habitat geven (beschermen) |
Naar andere soorten in staat stellen aan toenemende vruchtbaarheid mee te werken (samenwerken) |
Van produceren met beperkte natuurlijke hulpbronnen |
Naar produceren met onbeperkte natuurlijke creatiepatronen |
Van de mens als consument |
Naar de mens als maker, als co-creator |
Van de mens is schadelijk |
Naar de mens als nuttige soort |
Jos Willemsen - Enjoys creating vivacious environments by teaming with life...
Training
Speciaal voor wie van 'De mens als nuttige soort' een succes wil maken en zich met natuurlijke voedselproductie wil verbinden starten we in september deze vijfdaagse training syntropische landbouw bij Boeren in het Bos. Voor boeren én voor niet-boeren
De film 'JOS - De mens als nuttige soort' is nu te zien op Picl en Vimeo